วรากรณ์ สามโกเศศ
มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์
13 ตุลาคม 2558
ในภาพยนตร์เรื่องหนึ่ง ชาย 2 คนกำลังจะปล้นร้านเหล้าโดยแอบอยู่มุมตึก คนหนึ่งถามอีกคนว่า “Are you good?” คำบรรยายเป็นภาษาไทยคือ “คุณเป็นคนดีหรือเปล่า?” ต่อมา สักพักเมื่อสถานการณ์ดูจะไม่ค่อยดีเพราะรถตำรวจผ่านมา อีกคนก็พูดว่า “We are going south” คำบรรยายคือ “เรากำลังจะไปทางใต้กัน” ผู้เขียนแอบดูคำบรรยายแล้วปวดหัวเหลือกำลัง (กำลังจะปล้นถามว่าเป็นคนดีหรือเปล่า และจู่ ๆ จะไปใต้กันแล้ว) คิดว่าวันหนึ่งจะต้องเขียนถึงและวันนี้ก็คือโอกาสนั้นแล้ว
“Are you good?” ในบริบทนี้ก็คือ “Are you ok?” และ “Go South” ก็คือ “Go Down” สำนวนหลังนี้น่าจะมีอะไรเป็นแง่คิด
“go south” เป็นสำนวนอเมริกันหมายถึงแย่ลง ต่ำลง หายตัวไป หรือห่างหายไปจากสายตา ส่วนใหญ่ใช้ในความหมายว่ากำลังเป็นไปในทิศทางที่ไม่ดี คือสถานการณ์แย่ลง สาเหตุที่ “ทิศใต้” เกี่ยวพันกับ “ต่ำลง” ก็เพราะรูปภาพเข็มทิศที่ใช้กันนั้นเข็มทิศจะชี้ไปทางทิศเหนือซึ่งไปทางข้างบน ดังนั้น “ทิศใต้” จึงเป็นไปในทางตรงกันข้าม
Oxford English Dictionary บันทึกว่ามีการใช้กันตั้งแต่ทศวรรษ 1920 โดยเป็นภาษาตลาด (ไม่ใช่ภาษาเขียนหรือทางการ) ถ้าเป็นตลาดหุ้น “go south” ก็หมายถึงราคาหรือมูลค่าลดลง สำหรับสำนวนเกี่ยวกับทิศก็มีอีกเช่น “go west” ของคนอเมริกันซึ่งหมายถึงการไปเสี่ยงหาความมั่งคั่งโดยใช้คำนี้กันมาตั้งแต่ทศวรรษ 1850 เมื่อมีการขยายทิศทางการออกไปหากินกันทางทิศตะวันตกของประเทศ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในยุคที่มีการพบทองคำในรัฐแคลิฟอร์เนีย
ในระดับประเทศและโลก คำว่า “south” มีความหมายอีกอย่างหนึ่งแต่ก็เป็นไปในลักษณะที่ด้อยกว่า “north” กล่าวคือภูมิเศรษฐศาสตร์ของโลกทำให้เรียกกลุ่มประเทศยากจน หรือด้อยพัฒนาว่ากลุ่ม south
หากจินตนาการแผนที่โลกโดยแบ่งพื้นที่ออกเป็นสองส่วน คือ Global North ซึ่งรวมพื้นที่อเมริกาเหนือ ยุโรปตะวันตก และพื้นที่พัฒนาแล้วของเอเชียตะวันออก (เกาหลี จีน ญี่ปุ่น) และ Global South ซึ่งประกอบด้วยอาฟริกา อเมริกาใต้ ประเทศกำลังพัฒนาในเอเชียและประเทศในตะวันออกกลาง
“กลุ่มเหนือ” เป็นพื้นที่ร่ำรวยกว่า “กลุ่มใต้” อย่างเห็นได้ชัดใน 3 ลักษณะเป็นอย่างน้อย ซึ่งได้แก่ (ก) ร้อยละ 90 ของ “กลุ่มเหนือ” มีอาหารและที่อยู่อาศัยเพียงพอ (ข) “กลุ่มเหนือ” มีระบบการศึกษาที่มีคุณภาพสูงกว่า (ค) “กลุ่มเหนือ” มีเทคโนโลยีที่สูงกว่า มีเสถียรภาพทางการเมืองและมีสินค้าอุตสาหกรรมเป็นฐาน
ในเชิงเศรษฐกิจ “กลุ่มเหนือ” ถึงแม้จะมีประชากรรวมกันเพียง 1 ใน 4 ของโลก แต่เป็นเจ้าของ 4 ใน 5 ของรายได้ที่เกิดขึ้นทั้งหมดในโลก ร้อยละ 90 ของอุตสาหกรรมทั้งหมดในโลกผลิตและเป็นเจ้าของโดย “กลุ่มเหนือ”
เมื่อลักษณะของภูมิเศรษฐศาสตร์เป็นเช่นนี้จึงเรียกประเทศที่ยากจนว่าเป็น south ถึงแม้ว่าจะอยู่ทางเหนือตามพื้นที่ภูมิศาสตร์ก็ตามที ในทางกลับกันประเทศที่อยู่ทางใต้หากร่ำรวย เช่น ออสเตรเลีย ก็ถือว่าเป็น north
ในการแบ่งแประเทศในยุคสงครามเย็น (ประมาณ ค.ศ. 1950-1989) ประเทศถูกแบ่งเป็น east และ west โดย east ก็คือจีนและสหภาพโซเวียต ส่วน west ก็คือสหรัฐอเมริกาและพรรคพวกที่ร่ำรวยทั้งหลายอันได้แก่ประเทศยุโรปตะวันตก
ยังมีการแบ่งประเทศอีกลักษณะหนึ่งที่เรียกว่า first world คือประเทศที่พัฒนาแล้ว และ third world คือประเทศที่กำลังพัฒนา first world จึงกลายเป็น north และ third word กลายเป็น south
ความร่วมมือ North-South จึงหมายความถึงการร่วมมือระหว่างประเทศพัฒนาแล้ว (Developed Countries) กับประเทศกำลังพัฒนา (Developing Countries ซึ่งเป็นคำไม่น่ารังเกียจเท่า poor countries) และ South-South Cooperation จึงหมายความถึงความร่วมมือระหว่างประเทศกำลังพัฒนาด้วยกันเอง
South-South นี้แหละที่นำไปสู่ Group of 77 ซึ่งนายกรัฐมนตรีไทย (พลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา) ในฐานะตัวแทนประเทศไทยเพิ่งไปรับตำแหน่งประธานกลุ่มนี้กลับมา
Group of 77 จัดตั้งขึ้นในปี 1964 โดยกลุ่มประเทศสมาชิกสหประชาชาติซึ่งล้วนเป็นประเทศกำลังพัฒนาเพื่อแสวงหาความร่วมมือกันแบบ South-South โดยเป็นองค์กรแบบไม่เป็นทางการระหว่างประเทศกำลังพัฒนาที่ใหญ่ที่สุดของ UN
ความร่วมมือที่ว่านี้ก็เพื่อผลประโยชน์ร่วมกันทางเศรษฐกิจ ตลอดจนการสร้างพลังอำนาจในการต่อรองร่วมกันในประเด็นต่าง ๆ ภายใต้ระบบของสหประชาชาติ และสนับสนุนความร่วมมือแบบ South-South ในการพัฒนาประเทศ
Group of 77 นั้นถึงแม้ปัจจุบันมีสมาชิกรวม 134 ประเทศ (แต่ก็ยังคงชื่อของ Group of 77 ไว้เช่นเดิม) ในตอนแรกตั้งมีสมาชิก 77 ประเทศอย่างไรก็ดีมีหลายประเทศที่ต่อมาถอนตัวออกไป เช่น เกาหลีใต้ เม็กซิโก นิวซีแลนด์ ฯลฯ
กลุ่มนี้มีผลงานในอดีตมากมาย และเป็นพลังสำคัญอันหนึ่งของกลุ่มประเทศกำลังพัฒนาใน UN (การจัดตั้ง UNCTAD เป็นผลงานหนึ่ง) อย่างไรก็ดีความสำคัญของกลุ่มนี้แปรเปลี่ยนไปตามบริบท สิ่งแวดล้อมและเงื่อนไขของแต่ละเรื่องแต่ละประเด็น ความซับซ้อนและความหลากหลายของโลกปัจจุบันทำให้พลังของ Group of 77 ผันแปรไปตามกาลเวลา
ประธานของ Group of 77 ผลัดเปลี่ยนกันไปตามเขตภูมิศาสตร์ คือ อาฟริกา เอเชียปาซิฟิก และละตินอเมริกา ในปี 2015 ประธานคืออาฟริกาใต้ และปี 2016 คือประเทศไทย การที่ไทยได้เป็นประธาน Group of 77 นั้นเข้าใจว่าเป็นผลงานชิ้นสำคัญของนักการทูตมืออาชีพของไทยทั้งที่กรุงเทพฯ นิวยอร์ก เจนีวา และกรุงวอชิงตันดี.ซี.โดยแท้เมื่อคำนึงถึงเงื่อนไขจำกัดของไทย การโน้มน้าวชักจูงหว่านล้อมเพื่อนสมาชิกให้เห็นแง่มุมของผู้นำไทยและประโยชน์ที่กลุ่ม จักได้รับ ตลอดจนการใช้ความสัมพันธ์ส่วนตัวเชิงการทูตทำให้ไทยได้รับตำแหน่งนี้ซึ่งมีนัยยะสำคัญของการได้รับการยอมรับจากชาวโลกในระดับหนึ่ง
“Go South” ในกรณีของ Group of 77 มิได้หมายความถึงการเลวร้ายลง หากหมายถึงดีขึ้นหรือไปทางทิศเหนือ คือ “อุดร” ซึ่งตรงข้ามกับทิศใต้ คือ “ทักษิณ”