วรากรณ์ สามโกเศศ
มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์
29 กรกฎาคม 2557
ฟุตบอลโลกปี 2014 ซึ่งจัดขึ้นที่บราซิลทำให้ผู้คนเกิดความสนใจในอเมริกาใต้มากขึ้นกว่าเดิม โดยเฉพาะอย่างยิ่งในปี 2016 บราซิลก็จะเป็นเจ้าภาพกีฬาโอลิมปิกด้วย
คำว่า ‘อเมริกาใต้’ ในความหมายโดยทั่วไปหมายถึงประเทศที่อยู่ใต้สหรัฐอเมริกาลงมา ไล่ลงมาตั้งแต่เม็กซิโก ประเทศเล็ก ๆ ตอนกลาง (El Salvador / Costa Rica ฯลฯ) ผ่านคลองปานามาลงมาถึงประเทศมีพื้นที่ใหญ่ ๆ เช่น Venezuela / Colombia / Brazil / Chile / Argentina ฯลฯ
อย่างไรก็ดีในทางวิชาการยังมีการแบ่งย่อยออกเป็นอเมริกากลาง (เม็กซิโก กับประเทศเล็ก ๆ ตอนกลาง) หมู่เกาะทางตะวันออกของอเมริกากลาง เช่น Cuba / Barbados / Jamaica ฯลฯ) และอเมริกาใต้จริง ๆ ที่อยู่ล่างลงมา เช่น Colombia / Brazil / Chile / Argentina ฯลฯ
เรามักจะจำกันง่าย ๆ ว่าคนอเมริกาใต้นั้นพูดภาษาสเปน ยกเว้น Brazil ที่พูดภาษาโปรตุเกส ความจริงไม่ถูกต้องเพราะพวกอยู่ในหมู่เกาะดังกล่าวส่วนใหญ่และดินแดนริมทะเลใกล้ หมู่เกาะเหล่านี้ เช่น Belize / Trinidad and Tobago / Guyana / Anitigua / St Lucia / Grenada ฯลฯ พูดภาษาอังกฤษ
บางดินแดนเล็ก ๆ และเกาะเล็ก ๆ บางแห่งในบริเวณใกล้เคียง เช่น Haiti / Martinique / Guadeloupe / Frence Guiana ฯลฯ คนพูดฝรั่งเศสกัน และบางแห่ง เช่น Curacao / Suriname / St. Maarten ฯลฯ พูดภาษาดัชต์
สรุปก็คือทั้งอเมริกาใต้ในความหมายข้างต้นที่มักเรียกว่าลาตินอเมริกานั้นพูดกันหลากหลายภาษา รวมทั้งลูกผสมของหลายภาษาด้วย ส่วนใหญ่พูดสเปน แต่มิได้คับแคบแค่ภาษาหรือสองภาษา
ประชากรในอเมริกาใต้ยิ่งผสมปนเปกันอย่างน่าอัศจรรย์ ลองดูทีมฟุตบอลอเมริกาใต้ ก็ได้ หน้าตามีทั้งฝรั่ง ลูกครึ่งฝรั่ง คนผิวดำ ลูกผสม ชนิดที่ฮิตเลอร์หากกลับชาติมาเกิดต้องฆ่าตัวตายอีกสามรอบเพราะแทบไม่มีเชื้อชาติฝรั่งแท้ (เผ่าพันธุ์อารยัน) ให้เห็นในทวีปนี้ หรือแม้แต่ทีมชาติเยอรมัน ดูชื่อนามสกุลก็รู้ว่าไม่ใช่คนเยอรมันในกรอบความคิดอารยันทั้ง ๆ ที่ทุกคนเป็นคนเยอรมันอย่างไม่ต้องสงสัย
คนเยอรมันตะวันตกกับตะวันออกเคยทะเลาะเบาะแว้งกันแรงมากหลังจากรวมประเทศเป็นเยอรมันนีเมื่อ ค.ศ. 1990 คนตะวันตกรังเกียจว่าพวกนี้ผสมเชื้อพันธุ์ยุโรปตะวันออก (ใกล้ชิดกับ โซเวียตมายาวนาน) คนตะวันออกก็บอกว่าพวกตะวันตกผสมกับสวิส อิตาลี ฝรั่งเศส ออสเตรีย จนไม่ใช่เชื้อชาติเยอรมันดังที่พวกยูอ้างเหมือนกัน
ในที่สุดเรื่องก็จบลงแบบสมานฉันท์เพราะจนด้วยเหตุและผล เมื่อผู้นำทางความคิดของเยอรมันออกมาบอกว่าไม่มีประเทศใดในโลกที่ประชาชนอยู่ร่วมกันเพราะมีชาติพันธุ์เดียวกัน เพราะความเป็นชาติพันธุ์เดียวกันโดยแท้จริงมันไม่มี ทุกคนล้วนผสมปนเปกันมาตลอด 150,000 ปี หรือ 7,500 ชั่วคน ทุกคนล้วนเป็นคนอพยพทั้งนั้น มาจากสารพัดแห่งหนมาอยู่ในดินแดนเยอรมัน เพียงแต่บรรพบุรุษของใครมาถึงดินแดนนี้ก่อนกันเท่านั้นเอง พวกเราทุกคนล้วนเป็นคนเยอรมัน การเป็นชาติเดียวกันอยู่บนการถือผลประโยชน์ร่วมกัน มีความเชื่อศรัทธาในสิ่งเดียวกัน และยินดีพร้อมใจร่วมกันเป็นคนชาติเดียวกัน ฉะนั้นจงอย่าแบ่งแยกว่าใครเป็นเยอรมันแท้หรือไม่แท้
แนวคิดนี้ถูกต้องและเป็นจริงสำหรับคนทุกชาติ ไม่มีใคร “แท้” หรือใคร ‘เทียม’ ความรู้สึกเป็นรัฐชาตินั้นเกิดมาไม่นาน แต่เดิมเขามองโลกกันเป็นเมือง เช่น สุโขทัย เชียงใหม่ อยุธยา มิได้คิดเป็นสยามหรือไทย
สำหรับลาตินอเมริกันนั้นว่ากันว่า 3 ประเทศพี่เอื้อยก็คือ ABC กล่าวคือ A คือ Argentina ส่วน B คือ Brazil และ C คือ Chile
Argentina เจ้าตำรับแทงโก้ ดินแดนแห่ง Don’t Cry For Me ของ Evita อดีตภรรยา นายพลเผด็จการ Peron มีพื้นที่ 2.7 ตารางกิโลเมตร (กว่า 5 เท่าของไทย) มีประชากร 42 ล้านคน ร้อยละ 97 สืบเชื้อสายมาจากคนยุโรป รายได้ต่อหัวต่อคนต่อปีประมาณ 300,000 บาท (สูงกว่าไทยซึ่งอยู่ที่ประมาณ 200,000 บาท)
Brazil มีพื้นที่ 8.5 ล้านตารางกิโลเมตร (17 เท่าของไทย) มีประชากร 200 ล้านคน รายได้ต่อหัวต่อคนต่อปีประมาณ 350,000 บาท ผู้คนหลากหลายเผ่าพันธุ์มีทั้งคนพื้นเมือง (อินเดียนแดง) คนมาจากทวีปอาฟริกา คนยุโรป คนเอเชีย เป็นประเทศที่มีทรัพยากรมหาศาล เป็นประเทศหนึ่งที่ทรงพลังทางเศรษฐกิจ
ส่วน Chile นั้นเป็นประเทศน้องใหม่มาแรงทางเศรษฐกิจอย่างยิ่ง มีพื้นที่เพียง 756,000 ตารางกิโลเมตร (มากกว่าไทยประมาณร้อยละ 50) มีประชากรเพียง 18 ล้านคน แต่รายได้ต่อหัวต่อคนต่อปีเท่ากับ 470,000 บาท ประชากรประมาณครึ่งหนึ่งมีเชื้อสายยุโรป ที่เหลือเป็นอินเดียนแดงและลูกผสม คนเอเชีย ชิลีมีการจัดการเศรษฐกิจที่เป็นเยี่ยม เมื่อ 20 ปีก่อนเพิ่งเริ่มเลี้ยงปลา salmon (จริง ๆ ต้องออกเสียงว่า ซัม-มอน ไม่ใช่ แซล-มอน)ในฟาร์ม ปัจจุบันเป็นประเทศส่งออกปลา salmon ที่ใหญ่ที่สุดแห่งหนึ่งของโลก
คนในทวีปเอเชียไม่ค่อยเดินทางไปอเมริกาใต้กันเนื่องจากต้องใช้เวลาบินและเปลี่ยนเครื่องบินไม่ต่ำกว่า 24 ชั่วโมง แต่เมื่อไปเห็นแล้วก็จะรู้สึกตกใจว่ามีความเจริญก้าวหน้าไม่น้อยกว่าแห่งใดในโลก ถึงแม้ว่าจะมีดีกรีของความแตกต่างของฐานะทางเศรษฐกิจระหว่างคนในประเทศ เดียวกันเองและระหว่างประเทศสูงก็ตาม
ในชานเมือง Rio de Janeiro ซึ่งเป็นเมืองใหญ่ของบราซิล ในบางพื้นที่จะเห็นสลัมอยู่บนภูเขาเต็มพรืดไปหมดด้วยหลังคาสังกะสีหรือเศษวัสดุ คนอาศัยต้องเดินลงมาจากเขาเพื่อมาขนน้ำ สาเหตุที่ขึ้นไปอยู่บนเขาก็เพราะเป็นพื้นที่เหลืออยู่ที่ไม่มีเจ้าของชัดเจน
ในเมืองใหญ่นี้จะเห็นทั้งอาคารหลังใหญ่โต ตึกสูง และสลัม สลับกันไป คล้ายกรุงเทพฯ อัตราอาชญากรรมในอเมริกาใต้โดยทั่วไปมีอัตราสูงเนื่องจากปัญหาในด้านประสิทธิภาพของกระบวนการยุติธรรม นับตั้งแต่ตำรวจ ผู้บังคับใช้กฎหมายต่าง ๆ อัยการ ผู้พิพากษา ในขณะที่อัตราการลงโทษคดีฆ่าคนตายใน 9 ประเทศใหญ่ของเอเชียอยู่ที่ร้อยละ 50 ในอเมริกาใต้อัตราการลงโทษอยู่เพียงร้อยละ 20 ซึ่งหมายความว่าร้อยละ 80 ของคดีฆ่าคนตายไม่ถูกลงโทษ การพิจารณาคดีความที่ปกติยืดยาวเป็นปี ๆ ทำให้หลักฐานขาดหายไป บางคดีตำรวจเจ้าของคดี อัยการ เกษียณอายุ หรือตายไปแล้วพร้อมพยาน คดียังไม่ถึงที่สุดก็มีอยู่บ่อย ๆ
อเมริกาใต้เป็นทวีปแห่งความหลากหลายของวัฒนธรรมและความสามารถ ถึงแม้ทีมฟุตบอลจากทวีปนี้จะไม่เคยเป็นแชมป์โลกติดต่อกันมาถึง 24 ปี แล้วก็ตาม เชื่อได้ว่าจะมีการปรับปรุงครั้งใหญ่เพื่อกลับมารักษาตำนานฟุตบอลไว้ดังเดิม