วรากรณ์ สามโกเศศ
มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์
31 ธันวาคม 2556
ถึงจะเป็นตลกก็สามารถติดคุกได้ในประเทศที่ขาดเสรีภาพอย่างแท้จริง เช่น พม่า และอาฟกานิสถาน ดังเรื่องเล่าต่อไปนี้
คนแรกคือ Zarganar นักพูดตลกจอมเสียดสีของพม่า ผู้เขียนเคยเล่าไว้ก่อนหน้านี้จึง ขอเอาบางส่วนของเรื่องมาสื่อต่อ เขาบอกว่า “ถ้าผมทำหน้าที่หมอฟัน ผมเปิดได้ทีละปาก แต่ถ้าผมเล่าเรื่องตลกผมเปิดปากพร้อม ๆ กันได้จำนวนมากมาย”
คำพูดของเขาตลอดระยะเวลากว่า 20 ปี สั่นสะเทือนบัลลังก์ของผู้นำเผด็จการพม่าและมีส่วนในการช่วยผลักดันให้พม่ามีการเลือกตั้งโดยเปลี่ยนจาก “การปกครองของทหารโดยตรง เป็น “การควบคุมโดยทหาร”
ในเวลา 5-6 ปี หลังปี 1988 ซึ่งมีการประท้วงครั้งใหญ่ขับไล่นายพลเนวิน เขาติดคุกเข้า ๆ ออก ๆ อยู่หลายครั้ง การแสดงทุกอย่างของเขาถูกแบนด์โดยรัฐบาลเนื่องจากคำพูดตลกของเขามีผลกระทบต่อ “ความมั่นคง” ของรัฐบาลมากขึ้นเป็นลำดับ ที่หนักสุดก็คือในปี 2008 เขาถูกจับข้อหาพูดกับสื่อต่างประเทศโดยไม่ได้รับอนุญาตในเรื่องโซโคลนนากริสถล่มพม่า ผู้คนตายกว่า 150,000 คน และอีกนับแสน ๆ คนไร้บ้าน เขาทนไม่ได้ที่การช่วยเหลือมีน้อยจึงรวบรวมสมัครพรรคพวกออกไปสื่อสารให้ชาวโลกรู้ โทษของเขาคือโทษจำคุก 59 ปี
ในภายหลังเขาเล่าว่าความผิดกระทงหนึ่งคือการใช้อินเตอร์เน็ต ผู้พิพากษาถามเขาว่า e-mail ของเขาคืออะไร เขาก็ตอบไปว่า zan.61@gmail ผู้พิพากษาโกธรมากบอกว่าผมอยากรู้ e-mail ของคุณแต่กลับเล่นลิ้นบอก gmail
Zarganar ได้รับการปล่อยตัวในปลายปี 2011 เมื่อพม่าจะมีการเลือกตั้ง คนต่างชาติก็เชิญเขาไปต่างประเทศ สถานที่แรกที่มาคือประเทศไทย เขาให้สัมภาษณ์ว่าเขาช็อกเมื่อเห็นเครื่องบิน สนามบิน ตึกซึ่งล้วนใหญ่มาก และช็อกมากเมื่อเห็นถนนดี ๆ เขาเห็นว่าเยาวชนไทยหน้าตาไม่มีความกังวล เต็มไปด้วยเสรีภาพและความมั่นใจในตนเอง ซึ่งเขามองไม่เห็นในเยาวชนพม่าในวัยเดียวกัน
เรื่องเล่าตลกของ Zarganar มีว่า ประธานาธิบดีบุช หูจิ่นเทา และนายพลตันส่วย ผู้นำพม่าไปหา God บุชถาม God ว่าเมื่อไหร่สหรัฐอเมริกาจะมีอำนาจมากสุดในโลก God ตอบว่า “Not in your life” จนทำให้บุชน้ำตานองหน้า หูจิ่นเทาถามว่า เมื่อไหร่จีนจะรวยสุดในโลก “Not in your life” แต่ในขณะที่หูจิ่นเทาเช็ดน้ำตา นายพลตันส่วยก็ถามว่า เมื่อไหร่พม่าจะมีน้ำและไฟฟ้ากันเพียงพอ ทันใดนั้น God ก็ร้องไห้โฮและตอบว่า “Not in my life”
สำหรับกรณีของอาฟกานิสถานนั้น ถึงแม้จะแปลกกว่า แต่ก็หนีสาเหตุเดียวกันไปไม่ได้ นั่นก็คือการตลกล้อเลียนทำให้ผู้นำประเทศไม่สบอารมณ์
Zabiullah คือชื่อจริงของเขา แฟน ๆ เรียกเขาว่า Zabi เขาเป็นนักแสดงตลกเลียนแบบ อากัปกริยาและการพูดของนาย Hamid Karzai ประธานาธิบดีอาฟกานิสถาน ผู้ซึ่งจะครบเทอมประธานาธิบดีและเป็นอีกไม่ได้ในปีหน้า
ปัจจุบัน Zabi อายุ 28 ปี เขาดังตั้งแต่ตอนอายุ 23 ปี ขณะเป็นเด็กเสิร์ฟน้ำชาในสถานที่ราชการซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของทำเนียบประธานาธิบดี ในประเทศนี้เขาไม่อาจแสดงในโทรทัศน์ล้อเลียนผู้นำเช่น โลกตะวันตกไต้ เขาทำได้เพียงหันซ้ายขวาในล็อบบี้โรงแรม ท้องถนน ร้านกาแฟ ฯลฯ ถ้าไม่เห็นตำรวจเขาก็แสดงท่าทางเลียนแบบให้ผู้คนหัวเราะท้องคัด ท้องแข็ง
Zabi ยากจนแต่กำเนิด เมื่อตอนเด็ก ๆ ไวรัสขึ้นสมองจนสมองพิการเล็กน้อย และสิ่งนี้อาจช่วยทำให้เขากล้าแสดงความสามารถส่วนตัวออกมาหย่อนอารมณ์ผู้คนซึ่งตึงเครียดจากสงครามมายาวนาน
ปัจจุบันเขาก็ยังยากจนเพราะไม่มีรายได้สม่ำเสมอ แต่ความยากจนไม่เป็นอุปสรรคต่ออารมณ์ขันของเขา Zabi บอกว่า “ประธานาธิบดี Karzai เป็นคนเก่ง สามารถแก้ไขสาระพัดปัญหา และที่ยอดสุดคือ ไม่เคยทำตามสัญญาที่ให้ไว้” พูดจบก็ทำหน้าตา ทำท่าทางเดินและท่วงทีการพูด ซึ่งเหมือนประธานาธิบดีมาก
สิ่งที่ Zabi กลัวมากที่สุดก็คือไม่มีงานทำ เมื่อเขาเริ่มดังก็ถูกออกจากงานและไม่มีใครกล้าจ้างเพราะกลัวว่าจะไม่สบอารมณ์ประธานาธิบดี Zabi กำลังกังวลว่าเมื่อ Kazai ออกจากตำแหน่งแล้วจะไม่มีใครดูการแสดงของเขาอีกต่อไป
ผู้คนบางส่วนไม่ชอบ Zabi ที่เขาสบถสาบาน ค่อนข้างหยาบคายในการแสดง เช่นก่อนจบเขาจะพูดอย่างมีนัยว่า “Tell Your Mother I Said Hello” ผู้คนบางส่วนก็หัวเราะ แต่บางส่วนก็ไม่พอใจเพราะการพูดถึงญาติผู้หญิงของคนอื่นนั้นเป็นสิ่งต้องห้ามทางสังคมในประเทศนี้
ทั้ง Zarganar และ Zabi มีเหมือนกันก็คืออารมณ์ขันผ่านคำพูดเสียดสีและล้อเลียน คนแรกตั้งใจเขย่ารัฐบาลโดยทำให้เห็นว่าผู้นำเป็นตัวตลก ส่วนคนหลังเพื่อการยังชีพ
ในประเทศที่ประชาชนขาดเสรีภาพอย่างแท้จริง บางส่วนของพลเมืองหวาดกลัว ในขณะที่ สิ่งที่ผู้นำกลัวที่สุดก็คือการถูกทำให้สถานะของตัวลดต่ำลงจากการเป็นตัวตลก มันจึงเป็นกรณีของ “กลัวจิ้มกลัว” โดยแท้