วรากรณ์ สามโกเศศ
มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์
20 มกราคม 2558
สำหรับคนรุ่นผู้ใหญ่ Dag Hammarskjöld (DH ดั๊ก ฮัมมาร์โชลด์) เป็นชื่อที่คุ้นหูเพราะเป็นเลขาธิการสหประชาชาติที่เสียชีวิตขณะปฏิบัติหน้าที่เมื่อ 50 กว่าปีก่อน บัดนี้ DH มีชื่อเสียงดังขึ้นมาอีกครั้ง เมื่อมีคำขอร้องอย่างเป็นทางการให้เปิดการสอบสวนใหม่เพื่อชำระประวัติศาสตร์ที่คาใจคนสวีเดนมานานปี
ในวันที่ 18 กันยายน ค.ศ. 1961 ขณะที่ DH เดินทางไปเจรจาหย่าศึกระหว่างรัฐบาลคองโกกับผู้นำกบฏแบ่งแยกดินแดนแคว้นคาตังกาของสาธารณรัฐคองโก (Moise Tshombe) เครื่องบิน Douglas DC – 6 ก็ตกใกล้เมือง Ndola ใน North Rhodesia (ปัจจุบันคือ Zambia) ตัวเขาและอีก 15 คน เสียชีวิตทั้งหมด
เครื่องบินตกครั้งนั้นสร้างความฉงนใจแก่ชาวโลกโดยเฉพาะชาวสวีเดนซึ่งรักใคร่และชื่นชมความสำเร็จของ DH เนื่องจากไม่อาจสรุปได้ว่าอะไรเป็นสาเหตุที่ทำให้เครื่องบินตก ถึงแม้จะมีการสอบสวนกันอีกถึง 3 คณะในเวลาต่อมาก็ตาม
เจ้าหน้าที่อังกฤษผู้สอบสวนสรุปว่าเป็นความผิดพลาดของนักบิน แต่ก็ไม่สามารถหาหลักฐานมาสนับสนุนได้อย่างชัดเจนว่าผิดพลาดอย่างไร
บริบทของการเมืองในยุคเปลี่ยนผ่านจากการเป็นอาณานิคมสู่การเป็นประเทศอิสระของสาธารณรัฐคองโกก็คือการแย่งชิงผลประโยชน์ในบริเวณนั้น โรดิเชียเหนือเป็นอาณานิคมของอังกฤษ ส่วนคองโกซึ่งอยู่ใกล้กันเป็นอาณานิคมของเบลเยี่ยมซึ่งมีแคว้นคาตังกาของสาธารณรัฐคองโกต้องการแบ่งแยกดินแดนออกเป็นอีกประเทศหนึ่ง
ในแคว้นนี้มีเหมืองยูเรเนียมซึ่งหลายบริษัทเหมืองของตะวันตกมีสัมปทานอยู่ กลุ่มนี้ต้องการสนับสนุนให้คาตังกาเป็นประเทศอิสระเพื่อรักษาผลประโยชน์ของพวกตน การสู้รบระหว่างกลุ่มแบ่งแยกดินแดนกับรัฐบาลรุนแรงจนสหประชาชาติต้องส่งกองกำลังไม่ติดอาวุธเข้าไปช่วย และจุดนี้ทำให้ DH เดินทางเข้าไปหย่าศึกจนเสียชีวิต
DH เกิดใน ค.ศ. 1905 เสียชีวิตในขณะมีชีวิตเพียง 56 ปีเท่านั้น แต่ชีวิตคนเรานั้นมิได้มีแต่มิติความยาวเท่านั้น หากมีมิติความลึกด้วย DH เป็นลูกคนสุดท้องของนาย Hjalmar Hammarskjöld อดีตนายกรัฐมนตรีของสวีเดน ค.ศ. 1914-1917 เขาเรียนจบปริญญาตรีจาก Uppsala University ต่อมาจบกฎหมายและปริญญาเอกด้านเศรษฐศาสตร์จาก Stockholm University
DH ทำงานหลายตำแหน่งในฐานะข้าราชการสวีเดน ในธนาคารกลางและกระทรวงการคลัง เขามีบทบาทสำคัญในการจัดการ Marshall Plan ของฝ่ายพันธมิตรหลังสงคราม ต่อมาได้เป็นรัฐมนตรีและหัวหน้าผู้แทนสวีเดนประจำสหประชาติก่อนที่จะได้รับเลือกเป็นเลขานุการสหประชาชาติผู้มีอายุน้อยที่สุดคือ 48 ปี
ผลงานของ DH ในช่วงเวลา 8 ปีที่เขาเป็นเลขาธิการสหประชาชาตินั้นมีมากมาย ไม่ว่าจะเป็นการเจรจาเหย่าศึกใหญ่และย่อยในยุคสงครามเย็นในทวีปต่าง ๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งอิสราเอลและอาหรับ การเจรจาปล่อยนักบินอเมริกัน 11 คนในสงครามเกาหลีจากจีน ข้อขัดแย้งคลองซูเอซ ฯลฯ
ในยุโรปปัจจุบันไม่ว่าสวีเดน เดนมาร์ค เนเธอร์แลนด์ อังกฤษ คานาดา สหรัฐอเมริกา หลายประเทศในอาฟริกา ฯ จะเห็นถนน สนามกีฬา โรงเรียน วิทยาลัยของมหาวิทยาลัย โรงพยาบาล ฯลฯ ในชื่อของ DH อยู่ไปทั่ว และนี่คืออนุสรณ์แห่งความรักและเตือนใจให้นึกถึงผลงานที่เขาทิ้งไว้ให้แก่ชาวโลก
เมื่อเขาจากไปประธานาธิบดีจอห์น เคนเนดี้ กล่าวถึง DH ว่าเป็น ‘รัฐบุรุษที่ยิ่งใหญ่ที่สุดของศตวรรษ’ และ DH ได้รับรางวัลโนเบิลสาขาสันติภาพซึ่งเป็นเพียงหนึ่งใน 3 คนเท่านั้นในประวัติศาสตร์ที่ได้รับรางวัลเมื่อเสียชีวิตไปแล้ว (ปกติให้เฉพาะคนที่มีชีวิตอยู่) เพราะชื่อเขาได้รับการเสนอก่อนที่จะเสียชีวิต
ตลอดเวลา 50 กว่าปีที่ผ่านมา การตายอันเรียกได้ว่าลึกลับของ DH คาใจคนสวีเดน อดีตประธานาธิบดีแฮรี ทรูแมน เคยกล่าวว่า “เขากำลังอยู่ในจุดที่กำลังจะทำบางอย่างสำเร็จในตอนที่พวกเขาฆ่าเขา (DH). ขอให้สังเกตที่ผมพูดว่า ‘ในตอนที่พวกเขาฆ่าเขา’”
ในปี 2011 Göran Björkdahl ได้เขียนในหนังสือว่าเขาเชื่อว่า DH ถูกฆาตกรรมเพื่อช่วยพวกบริษัททำเหมือง เช่น บริษัท Union Minière เนื่องจากเขาไปขัดผลประโยชน์เมื่อนำกองกำลังสหประชาชาติเข้าไปช่วยแก้ไขวิกฤตคาตังกา ข้อสรุปนี้มาจากการสัมภาษณ์พยานหลายคนที่เห็นตอนที่เครื่องบินกำลังตกว่ามีเสียงระเบิดคล้ายถูกยิง ตลอดจนจากการศึกษาจากเอกสารเก่า ๆ ในยุคนั้น
เมื่อเร็ว ๆ นี้สวีเดนได้ยื่นร่างญัตติขอให้สหประชาชาติตั้งคณะทำงานอิสระประเมินหลักฐานใหม่อีกครั้ง โดยขอให้ประเทศสมาชิกยอมเปิดเผยเอกสารลับที่ไม่เคยเผยแพร่มาก่อนเกี่ยวกับการตายของ DH โดยมุ่งไปที่เอกสารจากอังกฤษ และสหรัฐอเมริกา โดยเฉพาะอย่างยิ่งเอกสารจากสำนักงานความมั่นคงแห่งชาติ (NSA_____National Security Agency)
ชาวโลกมีสิทธิรับรู้เหตุการณ์เกี่ยวกับความตายของคนที่ทำงานรับใช้ชาวโลกเพื่อให้เกิดสันติภาพ ถึงแม้วันเวลาจะผ่านมากว่า 50 ปีแล้วก็ตาม