วรากรณ์ สามโกเศศ
มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์
5 พฤษภาคม 2558
ภาพยนตร์เรื่อง Zero หรือ เอ-เอ็น-โนะ-เซะ-โระ ดังมากในญี่ปุ่นในปี 2014 เพราะมีพล๊อตเรื่องที่กินใจคนญี่ปุ่น เพลงไพเราะพร้อมกับฉากสงครามเครื่องบินรบที่เห็นจริงจัง ภาพยนตร์เรื่องนี้มีสาระที่น่าไตร่ตรอง
Takashi Yamazaki ผู้สร้างผู้มีชื่อเสียงทุ่มฝีมือเต็มที่และไม่ผิดหวัง เพราะไม่ถึง 2 เดือนในต้นปี 2014 ทำเงินได้สูงถึง 2,700 ล้านบาท เฉพาะในญี่ปุ่นแห่งเดียว จนเป็นหนึ่งในภาพยนตร์ที่ทำรายได้สูงสุดในปีนั้น และได้รับรางวัล Golden Mulberry จาก Udine Far East Film Festival ในอิตาลี
พล๊อตเรื่องก็มีอยู่ว่าคุณยายของครอบครัวเสียชีวิต หลานหญิงชายจึงได้ทราบว่าแท้จริงแล้วคุณตามิได้เป็นคุณตาทางสายเลือด คุณยายเคยแต่งงานมาก่อนและมีลูกคือแม่คนเดียว และก็ไม่มีลูกกับคุณตาคนนี้
หลานหญิงชายได้ทราบว่าคุณตาจริงตายไปนานแล้วในสงครามโลกครั้งที่สอง โดยเป็นนักบิน คุณตาคุณยายและแม่ไม่เคยเล่าอะไรให้ฟังเลย ทั้งสองเกิดสนใจและอยากรู้ว่าคุณตาตายอย่างไร จึงค้นจากอินเตอร์เน็ต และมีคนที่รู้จักคุณตาเขียนตอบมาหลายคน เขาจึงไปสัมภาษณ์ว่าคุณตาของเขาชื่อ Miyabe เป็นนักบินที่รบเก่งกาจแค่ไหน ตอนแรกทั้งสองช๊อกและเสียใจเมื่อคนรู้จักหลายคนบอกว่าคุณตาเป็นคนขี้ขลาด คิดแต่จะเอาตัวรอดให้มีชีวิตกลับมาหาลูกเมีย จนกระทั่งไปพบเพื่อนคุณตาจึงได้รู้ว่าเรื่องจริงมันซับซ้อนกว่านั้น
ความจริงที่รู้จากเพื่อนคุณตา Miyabe ก็คือคุณตาเป็นนักบินที่ขับเครื่องบินเก่งมาก แต่มักจะยิงต่อสู้และหลบมาบินสูง ๆ เพื่อหลีกการเผชิญหน้า ต่อมาเป็นครูฝึกนักบินซึ่งเป็นกลุ่มที่เรียกว่า “กลุ่มโจมตีพิเศษ” หรือที่เรารู้จักกันในนามของ Kamikaze ซึ่งเป็นนักรบที่ขับพุ่งเข้าชนเรือรบของฝ่ายพันธมิตรเพื่อทำลายล้าง (อาจเป็นต้นฉบับของเหตุการณ์ 9-11 ก็เป็นได้)
คุณตาทำหน้าที่คุ้มกันเครื่องบินลูกศิษย์ Kamikaze ที่เมื่อออกบินไปก็ต้องตายแน่ ๆ และเป็นคนกล้าที่จะพูดว่าตัวเองต้องการมีชีวิตกลับบ้านไปหาลูกเมีย ซึ่งเป็นสิ่งที่ไม่มีใครกล้าพูด เพราะอารมณ์ความรู้สึกของทหารญี่ปุ่นในยุคนั้นก็คือออกรบมาตายเพื่อชาติ Miyabe เห็นว่าการกระทำเช่นนี้ไม่ถูกต้องเพราะลูกศิษย์ของเขาต้องตายเปล่า ๆ อย่างน่าสมเพช โอกาสที่จะเข้าไปใกล้เครื่องบินบรรทุกเครื่องบิน (เป็นฐานบินเคลื่อนที่) ซึ่งเป็นเป้าสำคัญแทบจะไม่มี
ถึงตรงนี้ขอกล่าวถึงบริบททางประวัติศาสตร์ของกองทัพอากาศญี่ปุ่นประกอบ เมื่อญี่ปุ่นโจมตีอ่าวเพิร์ลฮาร์เบอร์ที่ฮาวายตอนต้นเดือนเดือนธันวาคม 1941 จนสหรัฐอเมริกาประกาศสงครามกับญี่ปุ่นแล้ว ฝ่ายพันธมิตรซึ่งมีอังกฤษและสหรัฐอมริกาเป็นหัวหอกก็เริ่มตีกลับรบกับญี่ปุ่นหนักตั้งแต่ศึก Midway จนถึงหมู่เกาะ Marianas ใกล้ฟิลิปปินส์ ญี่ปุ่นก็ต้องถอยร่นตลอดเพราะสูญเสียเครื่องบิน อาวุธยุทโธปกรณ์ และเสียเปรียบทางยุทธศาสตร์ที่ไม่สามารถมีฐานทัพที่ใช้เป็นหลักแหล่งปลอดจากการถูกโจมตีได้
รบกันมา 2-3 ปี จนพันธมิตรยกพลขึ้นบกที่นอร์มังดีในฝรั่งเศสในกลางปี 1944 และ รุกคืบไปเบอร์ลินเพื่อถล่มนาซี ลางแพ้ของเยอรมันนีปรากฏให้เห็นตั้งแต่เข้ายึดเมืองใหญ่ของสหภาพ โซเวียตไม่ได้ และในที่สุดยอมแพ้ในต้นเดือนพฤษภาคม 1945
ในการรบที่หมู่เกาะ Marianas ในกลางเดือนมิถุนายน 1944 ภายในวันเดียวกองทัพอากาศญี่ปุ่นสูญเสียเครื่องบินไป 500-600 ลำ กองทัพอากาศญี่ปุ่นก็ตัดสินใจใช้ไม้เด็ดคือการ จู่โจมตีพิเศษหรือ Kamikaze โดยเริ่มปฏิบัติการวันที่ 19 มิถุนายน 1944
สถิติของการโจมตีอย่างกล้าหาญแต่น่าสังเวชใจก็คือญี่ปุ่นสูญเสียนักรบ Kamikaze ไป 3,860 คน อัตราที่พุ่งชนสำเร็จคือร้อยละ 19 โดยสามารถพุ่งเข้าชนเรือบรรทุกเครื่องบินได้สำเร็จ 7 ลำ และเรือรบ 40 ลำ (5 ลำจม 23 ลำเสียหายอย่างหนัก และอีก 12 ลำ เสียหายปานกลาง)
ความบ้าคลั่งของผู้นำทางทหารและของผู้นำญี่ปุ่นปลุกเร้าให้ทหารสู้รบอย่างไม่ระย่อ ค่านิยมภายใต้ลัทธิบูชิโดซึ่งหล่อหลอมสังคมซามูไรมากว่า 260 ปี คือความจงรักภักดีและเกียรติยศแพร่กระจายในความคิดของทหาร
คุณตา Miyabe ทนเห็นการส่งลูกศิษย์ตายทุกวันไม่ไหว เพราะเชื่อว่าตนเองอยู่รอดได้ก็เพราะลูกศิษย์ตายแทนจากการอยู่หน่วยจู่โจมพิเศษ ดังนั้นวันหนึ่งคุณตา Miyabe จึงอาสาร่วมหน่วย จู่โจมพิเศษ โดยแลกเครื่องบินกับทหารรุ่นน้องที่ชอบพอกันคนหนึ่งก่อนขึ้นบิน ทหารคนนี้ที่รอดกลับมาบอกว่าตนเองไม่ได้เข้าร่วมรบเพราะเครื่องบินเสียต้องลงจอดเสียก่อน
ไม่ขอเล่าตอนจบ ต้องไปดูกันเองเพราะเรื่องมันยอกย้อนได้ปวดหัวใจ กรุณาทายว่าทหารรุ่นน้องคนนี้ชีวิตจะผูกพันกันในตอนหลังอย่างไร และชีวิตของคุณยายต้องเจออะไรบ้างเมื่อสามีตายต้องอยู่กับลูกสาวอย่างแร้นแค้น พร้อมกับรอคอยการกลับมาตามคำสัญญาของสามีก่อนออกไปรบ
ภาพยนตร์เรื่องนี้งดงามด้วยการรักษาเกียรติและศักดิ์ศรีของคุณตา Miyabe ความกล้าหาญอย่างบ้าบิ่นและเลือกไม่ได้ของเหล่าทหาร Kamikaze ความไร้สาระอย่างเจ็บปวดของสงคราม ความรักภักดีต่อลูกเมีย การต้องรับผิดชอบต่อหน้าที่ ความรักชาติ ความห่วงใยประเทศในอนาคต และทิ้งปมของความขัดแย้งระหว่างความรักชาติกับความรักครอบครัว
ประโยคที่ประทับใจของเรื่องนี้คือคำกล่าวรำพึงของคุณตาหลังคุณยายเสียว่าในสถานการณ์หลังสงครามเช่นนี้ ทุกคนล้วนมีเรื่องหลัง (ที่เจ็บปวดและไม่อยากให้ใครรู้) ด้วยกันทั้งนั้น สิ่งที่ควรทำก็คือทิ้งมันเสียและจงมีชีวิตอยู่ต่อไป
ต่อนี้ไปเมื่อเห็นรูปเครื่องบินรุ่น Zero ของกองทัพอากาศญี่ปุ่นในสงครามโลกครั้งที่สอง ต้องมองด้วยความคารวะเพราะเตือนให้นึกถึงการเสียสละ ยอมสู้รบด้วยใจเด็ดเดี่ยว ถึงแม้จะเป็นหนทางที่สิ้นหวัง และเป็นยุทธศาสตร์ที่บ้าคลั่งของคนที่สั่งการแต่ตัวเองไม่ตายด้วยก็ตามที